«تنها تفاوت من و اين مردم زادگاه من است، و اين تفاوت زيادی نيست.» این روزها يادآور صدمين سال‌روز کشته شدن جوانی است که پيش از مرگش اين جمله را به زبان آورده بود. آموزگاری که در روز ۳۱ فروردين ۱۲۸۸، تنها ۹ روز بعد از زادروز بيست و چهارسالگي‌اش، در تبريز به خاک افتاد، جوانی که «شهيد آمريکايی جنبش مشروطه ايران» نام گرفته است. هاوارد باسکرويل، اين معلم دبيرستان مموريال تبريز و ياور بعدی ستارخان و باقرخان ، ۱۲۴ سال پيش در شهر نورث‌پلات از ايالت نبراسکای آمريکا به دنيا آمد. او پس از گذراندن دوران دبيرستان در رشته فلسفه و الهيات، در حوزه دين‌شناسی دانشگاه پرينستون وابسته به کلیسای «پرزبتریين» آمريکا تحصيل کرد و در ۲۲ سالگی از همان جا فارغ‌التحصيل شد. او در ميان آغاز کردن دوره فوق‌ليسانس يا کار کردن و کسب تجربه و گسترش افق انديشه خود مردد بود که دودلی خود را با سفر به ايران پايان داد، سفری که می‌پنداشت دو سال بيشتر طول نکشد، اما سفر آخر و بی‌بازگشت او شد.
توماس ريکس، ايران‌شناس و استاد پيشين تاريخ دانشگاه پنسلوانيا، در اين مورد می‌گويد: «هاوارد باسکرويل بعد از اتمام تحصيلاتش در دبيرستان مشغول به تحصيلات مذهبی و فلسفی در دانشگاه پرينستون آمريکا شد و تحصيلات خود را در مقطع ليسانس با درجه خوبی به پايان رساند. اما در سال ۱۹۰۳ تصميم خطرناکی گرفت. با کشتی به انگلستان و پس از آن به ايران سفر کرد و از همدان تا تبريز را با اسب طی کرد تا معلم دبيرستان مموريال تبريز باشد. او تصميم گرفته بود دو سال در ايران کار کند. باسکرويل يک اتاق از میسيونرها اجاره کرد و به تدريس تاريخ معاصر اروپا خصوصا تاريخ انقلاب فرانسه پرداخت.» تبريز در آن زمان ميزبان بزرگ‌ترين جامعه آمريکاييان مقيم ايران بود، مسيحيان آمريکايی از جمله «پرزبترين‌ها» یکی از شاخه‌های پروتستان‌های فرقه «مشايخی» که سال‌ها پيش از آن در اروميه و سلماس مستقر شده بودند. باسکرويل در اين زمان جوان ۲۲ ساله و محبوبی بود که با ميرزا حسن شريف‌زاده که دیگر مدرس مدرسه مموريال بود و در سال ۱۹۰۸ در تبريز کشته شد، دوستی نزديکی داشت.»
پس از آن که به دستور محمدعلی‌شاه قاجار مجلس شورای اسلامی در تهران به توپ بسته شد و هواداران او برای پيروزی نهايی بر مشروطه خواهان تبريز را محاصره کردند، دانش‌آموزان ارمنی و آشوری و تعداد رو به افزايش شاگردان مسلمان دبيرستان مموريال تبريز به صفوف مشروطه خواهان پيوستند. (مرگ ميرزا حسن شريف‌زاده نيز از سوی ديگر تاثير بسيار عميقی بر هاوارد باسکرويل گذاشته بود). همخوانی مقاومت اين دانش‌آموزان با باورهای هاوارد باسکرويل و روزگار بد ميزبانان او در تبريز که به علت محاصره شهر دچار گرسنگی شده بودند موجب شد که او در بهار سال ۱۲۸۸ به دعوت ستارخان پاسخ مساعد دهد. توماس ريکس در اين باره می‌افزايد: «در سال ۱۹۰۹ تبريز در محاصره بود و جنگ سختی بين مشروطه خواهان و سلطنت خواهان درگرفته بود. محمدعلی‌شاه در تهران مجلس را به توپ بست و در همان زمان بود که مردم تبريز به رهبری ستارخان و باقرخان به هواداری از مشروطيت برخاستند. شاگران مدرسه برای کمک به مشروطه خواهان مدرسه را ترک گفته بودند. در فروردين‌ماه، باسکرويل با گرفتن تصميمی خطرناکی شغل خود را ترک کرد و به مشروطه خواهان پيوست.» اما مدير مدرسه مموريال تبريز با اين اقدام باسکرويل موافق نبود. علاوه بر آن هاوارد باسکرويل به سينه کنسول آمريکا که نمی‌خواست هيچ شهروند آمريکايی با درگير شدن در مسائل داخلی ايران برای آمريکا دردسر ايجاد کند دست رد زد و به خواست او برای بازگرداندن گذرنامه خود پاسخ «نه» داد و گفت: «گذرنامه خود را پس نمی‌دهم و به عنوان يک آمريکايی از اهداف عادلانه حمايت می‌کنم و به انقلاب مشروطه می‌پيوندم.» هاوارد باسکرويل که در آمريکا اسب‌سواری و تيراندازی آموخته و آموزش نظامی ديده بود رهبری بيش از صد تفنگدار مشروطه‌خواه را برای شکستن محاصره تبريز و آوردن آذوقه از يک روستای نزديک به عهده گرفت. توماس ريکس می‌گوید: «در آن زمان مردم تبريز (به علت محاصره و قحطی) گرسنه بودند. در روز ۳۱ فروردين، ستارخان از باسکرويل تقاضا کرد تا در حمله صبح نيروهای مشروطه به ديوار محاصره تبريز شرکت کند. صبح بسيار زود بود که باسکرويل با صد نفر از شاگردانی که تحت نظرش بودند حمله خود را به صفوف سربازان سلطنتی آغاز کرد.» در اين جنگ بود که باسکرويل مورد اصابت دو گلوله از سوی تفنگداران سلطنتی قرار گرفت و جان باخت. انجمن مشروطه‌خواهان خواهان برگزاری مراسم ادای احترام برای باسکرويل شد و روز بعد هاوارد باسکرويل در قبرستان میسيونرها در تبريز دفن شد. يک روز پيش از مرگش، مدير مدرسه مموريال تبريز به او گفته بود که «تو معلمی، نه سرباز انقلابی» و همسر مدير مدرسه نيز به او گفته بود که خود را از اين حوادث دور کند، چرا که به خودش تنها تعلق ندارد، اما او پاسخ داده بود که «من اکنون از آن ايرانم». به اين طريق بود که باسکرويل جان خود را برای ايران فدا کرد.
توماس ريکس، ايران‌شناس و استاد پيشين تاريخ دانشگاه پنسلوانيا، در اين مورد می‌گويد: «هاوارد باسکرويل بعد از اتمام تحصيلاتش در دبيرستان مشغول به تحصيلات مذهبی و فلسفی در دانشگاه پرينستون آمريکا شد و تحصيلات خود را در مقطع ليسانس با درجه خوبی به پايان رساند. اما در سال ۱۹۰۳ تصميم خطرناکی گرفت. با کشتی به انگلستان و پس از آن به ايران سفر کرد و از همدان تا تبريز را با اسب طی کرد تا معلم دبيرستان مموريال تبريز باشد. او تصميم گرفته بود دو سال در ايران کار کند. باسکرويل يک اتاق از میسيونرها اجاره کرد و به تدريس تاريخ معاصر اروپا خصوصا تاريخ انقلاب فرانسه پرداخت.» تبريز در آن زمان ميزبان بزرگ‌ترين جامعه آمريکاييان مقيم ايران بود، مسيحيان آمريکايی از جمله «پرزبترين‌ها» یکی از شاخه‌های پروتستان‌های فرقه «مشايخی» که سال‌ها پيش از آن در اروميه و سلماس مستقر شده بودند. باسکرويل در اين زمان جوان ۲۲ ساله و محبوبی بود که با ميرزا حسن شريف‌زاده که دیگر مدرس مدرسه مموريال بود و در سال ۱۹۰۸ در تبريز کشته شد، دوستی نزديکی داشت.»
پس از آن که به دستور محمدعلی‌شاه قاجار مجلس شورای اسلامی در تهران به توپ بسته شد و هواداران او برای پيروزی نهايی بر مشروطه خواهان تبريز را محاصره کردند، دانش‌آموزان ارمنی و آشوری و تعداد رو به افزايش شاگردان مسلمان دبيرستان مموريال تبريز به صفوف مشروطه خواهان پيوستند. (مرگ ميرزا حسن شريف‌زاده نيز از سوی ديگر تاثير بسيار عميقی بر هاوارد باسکرويل گذاشته بود). همخوانی مقاومت اين دانش‌آموزان با باورهای هاوارد باسکرويل و روزگار بد ميزبانان او در تبريز که به علت محاصره شهر دچار گرسنگی شده بودند موجب شد که او در بهار سال ۱۲۸۸ به دعوت ستارخان پاسخ مساعد دهد. توماس ريکس در اين باره می‌افزايد: «در سال ۱۹۰۹ تبريز در محاصره بود و جنگ سختی بين مشروطه خواهان و سلطنت خواهان درگرفته بود. محمدعلی‌شاه در تهران مجلس را به توپ بست و در همان زمان بود که مردم تبريز به رهبری ستارخان و باقرخان به هواداری از مشروطيت برخاستند. شاگران مدرسه برای کمک به مشروطه خواهان مدرسه را ترک گفته بودند. در فروردين‌ماه، باسکرويل با گرفتن تصميمی خطرناکی شغل خود را ترک کرد و به مشروطه خواهان پيوست.» اما مدير مدرسه مموريال تبريز با اين اقدام باسکرويل موافق نبود. علاوه بر آن هاوارد باسکرويل به سينه کنسول آمريکا که نمی‌خواست هيچ شهروند آمريکايی با درگير شدن در مسائل داخلی ايران برای آمريکا دردسر ايجاد کند دست رد زد و به خواست او برای بازگرداندن گذرنامه خود پاسخ «نه» داد و گفت: «گذرنامه خود را پس نمی‌دهم و به عنوان يک آمريکايی از اهداف عادلانه حمايت می‌کنم و به انقلاب مشروطه می‌پيوندم.» هاوارد باسکرويل که در آمريکا اسب‌سواری و تيراندازی آموخته و آموزش نظامی ديده بود رهبری بيش از صد تفنگدار مشروطه‌خواه را برای شکستن محاصره تبريز و آوردن آذوقه از يک روستای نزديک به عهده گرفت. توماس ريکس می‌گوید: «در آن زمان مردم تبريز (به علت محاصره و قحطی) گرسنه بودند. در روز ۳۱ فروردين، ستارخان از باسکرويل تقاضا کرد تا در حمله صبح نيروهای مشروطه به ديوار محاصره تبريز شرکت کند. صبح بسيار زود بود که باسکرويل با صد نفر از شاگردانی که تحت نظرش بودند حمله خود را به صفوف سربازان سلطنتی آغاز کرد.» در اين جنگ بود که باسکرويل مورد اصابت دو گلوله از سوی تفنگداران سلطنتی قرار گرفت و جان باخت. انجمن مشروطه‌خواهان خواهان برگزاری مراسم ادای احترام برای باسکرويل شد و روز بعد هاوارد باسکرويل در قبرستان میسيونرها در تبريز دفن شد. يک روز پيش از مرگش، مدير مدرسه مموريال تبريز به او گفته بود که «تو معلمی، نه سرباز انقلابی» و همسر مدير مدرسه نيز به او گفته بود که خود را از اين حوادث دور کند، چرا که به خودش تنها تعلق ندارد، اما او پاسخ داده بود که «من اکنون از آن ايرانم». به اين طريق بود که باسکرويل جان خود را برای ايران فدا کرد.
هنری مور، خبرنگار و شهروند بريتانيايی مقيم تبريز و دوست باسکرويل که رهبری عده ديگری از تفنگداران را برای شکستن محاصره تبريز بر عهده داشت، زنده ماند تا روايت جان باختن هم‌رزمش را برای روزنامه تايمز لندن بفرستد. توماس ريکس که در سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۵ در مشهد و مهاباد گمارده «سپاه صلح» آمريکا در ايران بود و در اين سال‌ها زبان انگليسی را تدريس می‌کرد آرامگاه باسکرويل را در کنار بيمارستان سابق پرزبتريين‌ها ديده است. او می‌گويد که بیش از شصت سال بعد از کشته شدن باسکرويل شاهد بوده که کسی يا کسانی بر مزار او بر روی سنگ قبری که مزین به دو بیت از حافظ است گل می‌گذاشته‌اند. در پنجاهمين سال‌مرگ هاوارد باسکرويل، بر مزار او در گورستان ارمنيان تبريز مقبره‌ای ساخته شد و به دعوت سفارت آمريکا در تهران در آن روز جمع بزرگی ياد او را گرامی داشتند و شماری از بازرگانان شهر قاليچه دستبافی را که بر آن چهره هاوارد باسکرويل جوان نقش بسته بود به نمايش گذاشتند. در کشور زادگاه باسکرويل سه سال پیش به یاد او در دانشگاه کاليفرنيا در شهر ايرواين آمريکا يک کرسی ايران‌شناسی به نام هاوراد باسکرويل احداث شد که تورج دريايی، مورخ و صاحب اين کرسی، در اين باره به راديوفردا چنين می‌گويد: «راه‌اندازی اين کرسی باعث شد تاريخ ايران را در دانشگاه ايرواين تدريس کنيم که خودش برای شناساندن تاريخ ايران به ايرانيان مقيم آمريکا و غيرايرانيانی که می‌خواهند به نوعی با تاريخ کشورمان آشنا بشوند قدم بزرگی بود. غير از اين يک سری کنفرانس از سوی اساتيد دانشگاه‌های گوناگون اروپا و آمريکا که به مرکز مطالعات ايران‌شناسی ساموئل جردن دعوت شده بودند برگزار شد و سخنراني‌های ارزشمندی ايراد گرديد. اين بخشی از برنامه‌های اساسی کرسی هاوارد باسکرويل بود که انجام شد.
یاد و خاطره این بزرگ مرد را گرامی میداریم
برگرفته:
تارنمای رادیو فردا- نوشته و تحقیق: امیر مصدق کاتوزیان
هرگونه کپی و برداشت از مطالب این وبلاگ تنها با ذکر منبع مجاز است.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر